De uitbraak van het coronavirus (COVID-19) zorgt voor veel onzekerheid. Ook onder moslims. De Islamitische Stichting Nederland (ISN) krijgt veel vragen over het vasten in de maand Ramaḍān. Een team van religieuze specialisten, dat bestaat uit experts die gespecialiseerd zijn in het islamitische recht (fiqh), heeft zich gebogen over een reeks actuele vraagstukken rondom het coronavirus in relatie tot het vasten. In dit artikel trachten we antwoord te geven op de meest gestelde vragen.

Is algehele opschorting van de vastenplicht mogelijk?

Nee, dat is disproportioneel en tevens ongebruikelijk. Volgens de grondbeginselen van het islamitische geloof worden de plaats, tijd en omstandigheden van elke aanbiddingsvorm (ʿibāda) gedefinieerd door de goddelijke openbaring (al-waḥy). Het is voor iedere gelovige (muʾmin) die gezond is een verplichting (farḍ) om te vasten gedurende de maand Ramaḍān (Q: Al-Baqara, 2: 183-185). Van een algeheel uitstel van het vasten kan dan ook geen sprake zijn.

Is het tijdens een pandemie verantwoord om te vasten?

Ja. Volgens epidemiologen vergroot het vasten door gezonde individuen niet het risico op verdere verspreiding van het coronavirus. Het is medisch-wetenschappelijk ook niet bevestigd dat het vasten een significant negatief effect zou hebben op het immuunsysteem. Integendeel, het is aangetoond dat het vasten positieve gevolgen heeft voor ons immuunsysteem.

Ik ben positief getest op het coronavirus. Moet ik vasten?

De Islām schrijft voor dat de mate van religieuze verantwoordelijkheid afhankelijk is van het vermogen en de mogelijkheden van het individu. Zo zijn er vele coulanceregelingen die de religieuze plichten dragelijk kunnen maken voor bepaalde individuen. Dit principe biedt voor sommige gelovigen (muʾminūn) de ruimte om, mits aan de voorwaarden (shurūṭ) ervan wordt voldaan, het vasten op te schorten. Het uitgangspunt is dan wel dat men het vasten na afloop van de maand Ramaḍān inhaalt (qaḍā).

Een van de omstandigheden die het toelaat (aangeduid met mubāḥ) om het vasten op te schorten, is ziekte (Q: Al-Baqara, 2: 185). Islamgeleerden hebben verklaard dat, naast ziektes, bepaalde ziektegerelateerde feiten en omstandigheden het toelaten om het vasten op te schorten. Indien het vasten kan leiden tot een ziekte, een reeds bestaande ziekte kan verergeren of de genezing ervan mogelijk vertraagt, hoeft er niet gevast te worden tijdens de Ramaḍān.

Het vasten mag worden opgeschort in onder meer de volgende situaties:

• Bij een positieve coronatest waarbij de arts expliciet heeft vastgesteld dat het vasten te riskant is;
• Wanneer er een causaal verband is tussen het vasten en verergering van de ziekte en dit verband expliciet door de arts wordt bevestigd;
• Bij senioren voor wie het vasten überhaupt ondraaglijk is;
• Bij chronische aandoeningen waarbij vasten onmogelijk is;
• Bij zorgverleners die vrezen voor achteruitgang in hun gezondheid én voor belemmering in hun dienstverlening jegens patiënten;
• Bij zwangere en zogende vrouwen.

In al deze gevallen dient het vasten na afloop van de ziekte ingehaald te worden (qaḍā). Wanneer men structureel niet in staat is om te vasten, dient men per niet-gevaste dag een afkoopsom (fidya) te betalen aan een behoeftige.

Ik heb een andere ziekte en weet niet of ik al dan niet moet vasten. Wat adviseert u mij?

Voorop staat dat het voor een gelovige (muʾmin) belangrijk is om zich continu bewust te zijn van oprecht dienaarschap jegens de Schepper en hij met die inborst overlegt met de arts en de impact van het vasten laat vaststellen. Indien objectief vaststaat dat het vasten riskant is, is men vrijgesteld van het vasten. Men haalt het vasten dan later in of betaalt, wanneer vasten permanent onmogelijk lijkt, per niet-gevaste dag een afkoopsom (fidya).

Hoeveel bedraagt de afkoopsom (fidya)?

De afkoopsom (fidya) per niet-gevaste dag bedraagt thans 10 euro. Dit is het minimumbedrag.

Ik wil mensen uitnodigen voor een ifṭār-maaltijd. Is dat verstandig in deze tijd?

Nee. Zolang de epidemie aanhoudt dienen we als Nederlandse gemeenschap de regels rond social distancing, zoals ook vermeld door het RIVM, in acht te nemen. We raden het dan ook volstrekt af om ifṭār-maaltijden te organiseren voor familie, vrienden en buren.

Welke maatregelen raadt u nog meer aan tijdens de Ramaḍān?

Zoals dikwijls aangekondigd in onder meer onze persberichten, pro-forma vrijdagpreken en andere kennisgevingen, roepen wij alle moslims met klem op om de maatregelen van de Rijksoverheid in acht te nemen. Het beschermen van de volksgezondheid is niet alleen een maatschappelijke taak, maar tevens een religieuze plicht voor iedere moslim. Houd het nieuws nauwlettend in de gaten en spreek anderen gerust aan op hun verantwoordelijkheid.

Kunnen sommige collectieve religieuze diensten ook thuis worden gehouden?

Ja. Hoewel wij als moslimgemeenschap de samenkomsten in onze moskeeën erg missen, handhaven wij nog altijd het strenge bid-thuis-beleid. Het vastengebed (ṣalāt al-tarāwīḥ) en het reciteren uit de Qurʾān (waaronder muqābala) kunnen prima binnenshuis plaatsvinden. Laten we daarnaast onze smeekbeden (duʿāʾ) en roep om vergeving (istighfār) vooral niet vergeten. Ook wanneer we thuis zijn kunnen we ons richten tot onze Heer. Zo kunnen we alsnog de spiritualiteit van de vastenmaand Ramaḍān beleven. Al deze zaken zullen bijdragen aan een voldaan Ramaḍān-gevoel.

Ik heb een andere vraag over het vasten…

Voor vastengerelateerde en alle overige religieuze vragen is de lokale moskee het primaire aanspreekpunt. De dienstdoende religieuze bedienaar helpt u graag bij uw religieuze vragen. Vrijwel alle moskeeën zijn op afstand te bereiken.

Tot slot hopen wij dat de vastenmaand Ramaḍān veel goeds zal brengen voor de wereldwijde moslimgemeenschap (umma), voor de Nederlandse samenleving en voor de gehele mensheid. We smeken Allah om ons niet te beproeven met deze pandemie en om deze om te buigen tot onze redding. Āmīn.

Dit artikel is samengesteld door religieuze specialisten die verbonden zijn aan de Hoge Raad voor Religieuze Zaken.