Als gevolg van de pandemie zijn de Nederlandse moskeeën nog altijd gesloten en vinden er vooralsnog geen gebedsdiensten plaats. Met het Ramadanfeest (ʿīd al-fiṭr) in aantocht vragen veel moslims zich af of het feestgebed (ṣalāt al-ʿīd) alsnog verricht dient te worden. In dit artikel tracht de Islamitische Stichting Nederland (ISN) antwoord te geven op de vraag of dit gebed in huiselijke kring verricht kan worden. Daar de meerderheid van onze moskeebezoekers de Ḥanafī- of de Shāfiʿī-wetschool volgt, zullen we deze vraag vanuit deze twee wetscholen belichten. Voor de regelgeving in de Mālikī- en Ḥanbalī-wetscholen verwijzen we naar andere relevante bronnen en publicaties.
Wat is de oorsprong van het feestgebed (ṣalāt al-ʿīd)?
Het feestgebed (ṣalāt al-ʿīd) wordt tweemaal per jaar verricht: tijdens het Ramadanfeest (ʿīd al-fiṭr) en tijdens het Offerfeest (ʿīd al-aḍḥā). Dit gebed stamt uit de tijd van de profeet Muḥammad (vrede zij met hem). Zijn metgezellen (aṣḥāb) hebben dit gebed voortgezet en het is daarmee een traditie geworden onder de wereldwijde moslimgemeenschap. De ṣalāt al-ʿīd is een waardevolle en mooie afsluiting van een periode van intensieve aanbidding, zoals het vasten (ṣawm) en de bedevaart (ḥajj). De ṣalāt al-ʿīdstaat symbool voor gezamenlijke vreugde, harmonie en voor eenheid binnen de moslimgemeenschap.
Wat zijn de kenmerken van het feestgebed (ṣalāt al-ʿīd)?
Kenmerkend aan de ṣalāt al-ʿīd is dat het uit twee eenheden (rakʿatayn) bestaat. Het gebed bevat extra invocaties (takbīrat) die andere gebeden niet kennen. In tegenstelling tot het vrijdaggebed wordt de preek (khuṭba) niet voor, maar na het gebed uitgesproken.
Normaliter wordt de ṣalāt al-ʿīd in gemeenschap (met de jamāʿa) verricht. Er is meningsverschil (ikhtilāf) tussen de wetscholen (madhāhib) over de vraag of dit gebed ook individueel kan worden verricht. Dat geldt ook voor de regel (ḥukm) over het verrichten van de ṣalāt al-ʿīd an sich: de Ḥanafī-wetschool bestempelt het als noodzakelijk (wājib) voor degenen voor wie het vrijdaggebed verplicht (farḍ) is. De Shāfī-wetschool beschouwt het als een profetisch voorbeeld in woord of daad (sunna).
Het vrijdaggebed (ṣalāt al-jumuʿa) is voor mij verplicht. Dien ik het feestgebed nu thuis te verrichten?
Volgens de Ḥanafī-wetschool is het feestgebed (ṣalāt al-ʿīd) geldig (ṣaḥīḥ) als – de preek (khuṭba) uitgezonderd – aan dezelfde voorwaarden (shurūṭ) wordt voldaan als die van het vrijdaggebed (ṣalāt al-jumuʿa). Derhalve kan de ṣalāt al-ʿīd alleen in gemeenschap (met de jamāʿa) worden verricht. Als iemand om wat voor reden dan ook niet heeft kunnen deelnemen aan de gezamenlijke ṣalāt al-ʿīd, hoeft hij dat niet in te halen. Indien men toch een (optioneel) gebed wil verrichten, is het mogelijk om thuis het gebed-na-zonsopgang/mid-ochtendgebed (ṣalāt al-ishrāq/ṣalāt al-ḍuḥā) te verrichten. Dit gebed is nastrevenswaardig (mustaḥabb) en kan in twee of vier eenheden (rakaʿāt) worden verricht.
Ook in de Shāfiʿī-wetschool geldt als vuistregel dat het feestgebed (ṣalāt al-ʿīd) centraal en gezamenlijk wordt verricht. Volgens deze wetschool is het geoorloofd (jāʾiz) om de ṣalāt al-ʿīd individueel te verrichten. Mannen, vrouwen, kinderen en reizigers kunnen de ṣalāt al-ʿīd dus binnenshuis en individueel verrichten. Het is geen voorwaarde om na het gebed een preek (khuṭba) te houden.
Welke andere vormen van aanbidding (ʿibāda) kan ik overwegen in de vroege ochtend van de eerste feestdag?
Allereerst behoort het tot de gedragscode van de religieuze feestdagen om mooie, zorgvuldig gekozen kleding te dragen en anderen in vriendelijke en opgewekte stemming te benaderen. Na het ochtendgebed (ṣalāt al-fajr) en rond het tijdstip waarop gewoonlijk het feestgebed (ṣalāt al-ʿīd) wordt verricht is het verstandig om smeekbeden (duʿāʾ) uit te spreken en bezig te zijn met godsgedachtenis (dhikr). Op deze manier kunnen we het gemis van de moskee opvangen.
Wij hopen dat het Ramadanfeest veel goeds zal brengen voor de wereldwijde moslimgemeenschap (umma), voor de Nederlandse samenleving en voor de gehele mensheid. Wij wensen alle moslims een fijn Ramadanfeest: ʿīd mubārak.
Dit artikel is samengesteld door religieuze specialisten die verbonden zijn aan de Hoge Raad voor Religieuze Zaken.
